عمارت ذولفقاری – زنجان
عمارت ذوالفقاری در مرکز بافت قدیمی شهر زنجان در محله‌ای به نام دالان آلتی در ضلع شمالی سبزه میدان و مسجد جامع واقع شده است. این بنا توسط سردار اسعد ذوالفقاری ساخته شد و محل سکونت فرزند وی؛ محمودخان ذوالفقاری بوده است که در زمان قضیه آذربایجان و فرقه دمکرات، به مقابله با دمکرات‌ها پرداخت و به همین دلیل از محمدرضا شاه پهلوی نشان و درجه سرهنگی دریافت کرد.
این مجموعه شامل ساختمان‌های اندرونی و بیرونی و قسمت‌های اداری است که قبل از احداث خیابان ذوالفقاری (طالقانی کنونی) با یک شبکه ارتباطی در طبقه همکف و زیرزمین به همدیگر مرتبط بوده است. هم‌اکنون این مجموعه تقسیم شده و قسمت‌هایی از آن از میان رفته است. از جالب‌ترین بناهای باقیمانده این مجموعه بنای تاریخی مرکز مجموعه بیرونی است. این بنا در دو طبقه و یک سردابه ساخته شده است. پلان بنا ایرانی و سبک ساختمان از بناهای گوتیک* اروپا تقلید شده است.
در طبقه همکف، ورودیِ بنا که یک سقف سرپوشیده با دو ستون تعبیه شده به هشتی منتهی می‌شود. در این طبقه قسمت امور اداری و دفتری و حسابداری قرار گرفته و سمت شرقی بنا احتمالاً عملکردی غیراداری و احیاناً گلخانه بوده است. در طبقه دوم که دارای دو راه‌پله است، تالارهای پذیرایی، اطاق‌های خواب، اطاق‌های نشیمن و سرویس‌های بهداشتی قرار گرفته است. هسته مرکزی این بنا به سبک چهارطاقی با سقف گنبدی اجرا شده و جرز و دیوارهای باربر سنگینی سقف را تحمل می‌نمایند. محدثات جانبی این چهارطاقی با تیرهای چوبی پوشیده شده است. کل مجموعه با پوشش خارجی شیروانی است که تا زمان احداث در این شهر، سابقه نداشته است. در بالای هسته مرکزی بنا، نورگیر زیبایی تعبیه شده که به کلاه فرنگی معروف است. این نورگیر با پلان هشت ضلعی با روش گره‌سازی به فرم گنبد تبدیل گردیده است. سقف اتاق‌ها در طبقات به طرز زیبایی لمه‌کوبی شده و شامل طرح‌های هندسی و گره‌سازی است و به طور کلی از موتیف‌های ایرانی استفاده شده است. از تزئینات داخل بنا در طبقه همکف از کاشی‌کاری به سبک قاجار می‌توان یاد کرد که طرح معروف لوتوس (نیلوفر آبی) دیده می‌شود.
تزئینات بنا در نما جالب توجه است و قرینه‌سازی بنا از هنر ایرانی و سبک ستون‌ها تقلیدی از معماری اروپاست. نمای ساختمان با آجرهای قالبی و پیش‌بر مزیّن شده است. پنجره‌های بنا عموماً دو لنگه و اطراف آن مشبک است که با بکارگیری شیشه‌های رنگین، کنتراست جالبی را در داخل اطاق‌ها ایجاد نموده است. نعل درگاهی پنجره‌ها در طبقه همکف مسطح و در طبقه منتهی‌الیه جنوب غربی حیاط مشرف به خیابان تعبیه شده و طاقنماهای تزیینی در اطراف ورودی دیده می‌شوند و این قسمت نیز که از خیابان بلاواسطه داخل مجموعه می‌شود، از معماری اروپا الهام گرفته شده است.
بعد از انقلاب اسلامی این عمارت مدتی در اختیار یکی از نهادها بود و به دلیل عدم مراقبت‌های لازم، آسیب فراوانی دید. در جریان توسعه و تعریض خیابان طالقانی، دیوار و سردرِ ورودی بنا به طور کامل تخریب گردید و در سال‌های اخیر با اجرای طرح‌های عمران شهری، آسیب زیادی به بنا وارد آمده است از جمله با احداث خیابان زینبیه و عبور آن از داخل حیاط عمارت، قسمتی از عرصه بنا از بین رفت و بخش عمده دیگر به پارک تبدیل شد. در سال 1379 میراث فرهنگی استان زنجان تصمیم به حفاظت و مرمت عمارت ذوالفقاری گرفت و در این راستا بنای مذکور در چندین مرحله مرمت و بازسازی گردید. با انتقال آثار به دست آمده از معدن نمک چهرآباد در سال 1386 (مردان نمکی)، موزه موقت مومیایی‌ها در این مکان به وجود آمد و در سال 1388 اولین موزه باستان‌شناسی استان زنجان در عمارت ذوالفقاری افتتاح گردید. بازدید از این موزه همه روزه به جز روزهای سه‌شنبه امکان‌پذیر است.
قدمت اجساد مکشوفه مربوط به دو دوره زمانی بیش از 1700 و 2300 سال پیش تخمین زده شده است.سر و پای چپ یکی دیگر از این مردان، در موزه ملی ایران در تهران قابل بازدید است.
*معماری گوتیک سبک خاصی است که در اروپای قبل از رنسانس به مرکزیت فرانسه ایجاد گردید. هنر گوتیک در میان دو دوره رمانسک و رنسانس واقع شده است. دورهٔ گوتیک در فرهنگ جهان دوران استیلای مذهب و بالاخص کلیسا بر جوامع بوده است. نوع ارتباطات در آن دوران به صورت عمودی تعریف می‌شده است. بدین معنا که تمام ابعاد و جنبه‌های زندگی در جهت خداوند و برای خداوند تعریف می‌شد. این الگو در معماری آن دوران خود را به صورت فلش‌های رو به بالا (به سمت خداوند) نشان داده است. تحول معماری سبک رمانسک به گوتیک در اروپا با تحول معماری دوران سلجوقی به ایلخانی در ایران قابل مقایسه است.
دیدگاهتان را بنویسید