نقاشی روی سفال
سفالگری یکی از قدیمی‌ترین صنایعی است که زادگاه آن کشورمان ایران است . قرائن موجود از آثار کشف شده گویای این حقیقت است که تاریخ سفالگری در ایران از هزاره هشتم پیش از میلاد آغاز شده است. مهمترین پیشرفت در صنعت سفال‌سازی به وجود آمدن نقاشی روی سفالها بوده است.
این امر ممكن است در نتیجه انگیزه زیباپسندی سازندگان و مصرف‌كنندگان آن ظروف باشد . سابقه سفالینه های منقوش در ایران به هزاره های قبل از میلاد تعلق دارد و به نظر می رسد .
اولین نمونه های سفال منقوش مربوط به دوره ی اول تمدن سیلک یعنی هزاره ی پنجم قبل از میلاد است. در اکثر کاوش های مناطق تاریخی ایران از جمله سیلک کاشان و شوش ، سفال های منقوش زیادی یافت شده است که این مطلب نشانگر این است که هنر نقاشی روی سفال ، پا به پای هنر سفالگری پیش آمده و ادامه داشته است و با تکنیک های مختلفی جریان داشته و فراز و نشیب های بسیاری را دیده است.
هنرمند سفالگر با این خطوط ساده علاوه بر ارضای غرایز خود در تبلیغ هنر و انعکاس زیبایی گام بر می داشت و شاید بدون انگیزه و ناخود آگاه با این نگار گری ساده محیط زیست خود را ترسیم می کرد. مردم فلات ایران پس از آشنائی با نقاشی روی سفال در آغاز از خطوط هندسی استفاده می‌كردند و سپس رفته‌رفته تقلید از طبیعت جای خطوط هندسی را گرفت و نقاشان سفال در روی آنها گل‌ها و گیاهان و یا حیواناتی مانند: لك‌لك ، مار ، شترمرغ ، پلنگ ، قوچ كوهی و مرال را در روی ظروف با فواصل معین و مانند خود حیوان نقاشی می‌كردند. دیری نپایید كه این شیوه به سبب ذوق هنری و ابداع و ابتكار دگرگون شد و نقاشی به سبك طبیعی و برابر آنچه كه در طبیعت وجود داشت نتوانست ذوق لطیف هنری انسان های هنرمند زمان گذشته را تسكین بخشد و آنها هم بمانند نقاشان روزگار ما به مسخ و دگرگونه‌سازی طبیعت و موجودات و اشیاء موجود در آن پرداختند.
در این دگرگونی به پاره‌ای از اعضای بدن حیوانات توجه ویژه‌ای مبذول شد و بعضی از این اعضاء بطور اغراق‌آمیز و شگفت‌انگیزی نمایانده شد. از آن جمله شاخ حیوانات به شكلی دور از باور بزرگ و دراز و در قالب اشكال هندسی درآمد. دم بعضی از حیوانات بصورت درخت و شاخ و برگ جلوه‌گر شد.
پای شترمرغ و نوك و گردن لك‌لك و مرغ ماهی‌خوار از حالت طبیعت خارج و پر از ریزه نگاری های هنری شده روش قرینه‌سازی كه در گذشته معمول بود از میان رفت. این نابسامانی كه در عین‌حال دارای روش و قاعده‌ای مخصوص بود نیز دیری نپائید و بار دیگر توجه به طبیعت و زندگی و جنب وجوش آن معطوف گردید و صحنه‌هائی نشان داده شد كه نمایشگر جنبش و حركت و زندگی بود.
صحنه‌های شكار و كشاورزی و گاهی رقص و دیگر پدیده‌های متحرك و جاندار زندگی مورد توجه هنرمندان قرارگرفت. باید توجه داشت كه هنرمندان سفالگر و نقاشان آنها هیچ‌گاه قانع و پای‌بندیافته‌های خود در زمینه نقش و رنگ و شكل نبودند و پیوسته در پی نوجویی و ابداع روشهای تازه در این زمینه بودند. در این نوجویی الگوی كار آنها باز هم طبیعت بود و هنرمند هر آنچه را كه در گرداگرد خود می‌دید و می‌یافت اگر به نظرش جالب می‌نمود سرمشق كار خود قرار می‌داد.
رنگ و نقش پوسته و نوع سفالینه ها بیان کننده تغییراتی خاص در زمان و مکان است و در دوره ی نوسنگی خلاقیت سفالگران تنها به شکل بخشیدن و درخشان نمودن پوسته محدود نمی شد و آنها علاوه بر تولید محصولاتی براق که قادر بود تلالو و درخشندگی خاصی ایجاد نماید ؛ با ثبت پیام های رمز آمیز خود بر روی سفال به بهترین و گویاترین وجه و تنها با ترسیم چند خط مواج موازی نشانه ی آب رودخانه و مثلث ها و مربع های شطرنجی و نشانه ی زمین زراعتی و لچک های مکرری که تارک آنها بالا و در گرداگرد ظروف ترسیم می شد ، نشانه کوه ها و دره ها بودند و نقش مشبک جانوران شکار را در تمهیدی ذهنی به سحر و افسون و آسان شکاری ترسیم می نمودند و نسبت به فراوانی شکار و باروری زمین زراعتی و ازدیاد گندم و نزول باران در تلاش و تکاپوی دایم بودند و این تلاش را با تصاویر و تکرار خطوط و نقوش مکرر و مسلسل نشان می دادند.
پس از پیدایش دین اسلام ، سفال ایرانی روند روبه رشدی را طی و جایگاه ویژه ای را کسب می کند ، هنر نقاشی روی سفال نیز به خوبی لزوم حضور خود را در ظروف سفالین اسلامی به اثبات می رساند و مناطق سفال گری در ایران شکل می گیرند و آثار منحصر به فردی ساخته می شوند. شیوه نقاشی و تزیین سفالینه در زیر لعاب از اوایل قرن سوم و چهارم هجری در مراکز سفال سازی شمال و شمال شرقی ایران مرسوم بوده است که به دلیل کافی نبودن تحقیقات باستان شناسی و مدارک لازم ،مراکز مهم ساخت این نوع سفالینه مشخص و روشن نیست؛ اما مراکزی مانند ری- کاشان- سلطان آباد و جرجان مناطقی هستند که اغلب محققان در ساخت ظروف نقاشی شده زیر لعاب در آنها اتفاق نظر دارند. تکنیک مورد استفاده در تزیین سفالینه های اسلامی متنوع بوده و از جمله آنها به تکنیک زیرلعابی، روی لعابی، لعاب های فیروزه ای و لاجوردی رنگ، لعاب زرین فام، لعاب هفت رنگی و لعاب های مینایی اشاره کرد.
منبع :رسانه مجازی نگاه
دیدگاهتان را بنویسید