لباس محلی تهران

شال کلاه و جبه

لباس رسمی ، معمول و متداول در عصر قاجارها برای تمام طبقات شال کلاه و جبه بود . شال کلاه نوعی عمامه بود که ریشه قدیمی دارد . بعد از اشغال ایران به وسیله اعراب ، کلاه باستانی آنان مبدل به عمامه شد . سلاطین زمان صفویه که تا حدی خود را روحانی مذهبی جلوه می‌دادند عمامه سبز را نشانه سیادت آنها بود به عنوان کلاه یا سرپوش انتخاب نموده و برای اینکه امتیاز بر سایرین داشته باشد تاج یا جقه جواهر بر روی آن نصب می‌کردند . اهل علم و رجال ، عمامه عادی سبز می‌گذاشتند و دیگر شاهان مثل نادرشاه ، کریم خان ، ناصرالدین شاه و فتحلیشاه که جنبه روحانی نداشتند شال ترمه دوزی حاشیه داری به کلاه عادی پیچیده به سر می‌گذاشتند . جبه هم ریشه عربی و ترکمنی دارد . زیرا لباس بلند و گشاد در پیش اعراب و ترکمنان مرسوم بود و آنها از قدیم لباس بلند می‌پوشیده اند . از زمان آقا محمدخان به بعد شال کلاه و جبه و ترمه چاقچوری از ماهوت گلی و کفش ساقری لباس رسمی به حساب می‌آمد و رنگ شال و جبه اختیاری بوده است . در عهد ناصری چاقچوری به جوراب ماهوت گلی و کفش ساقری ، لباس رسمی به حساب می‌آمد و رنگ شال و جبه اختیاری بوده است . در عهد ناصری چاقچوری به جوراب ماهت گلی و کفش ساقری به کفش دستک دار تبدیل شد ولی شاه کلاه و جبه تغییر نکرد .

کوتاه شدن کلاه

از زمان آقامحمدخان تا سالیان دراز طبق عادات و رسوم کلاه‌های بسیار بلندی از پوست‌های بخارا و سمرقند که به بهای گزاف تهیه می‌شد مد روز بود ولی از زمان محمد شاه به منظور جلوگیری از اسراف و نیز به دلیل اینکه چنین کلاه هایی از تناسب خارج بود به حکم شاه قاجار طول کلاه‌ها کوتاه‌تر گردید .

کلاه نمدی

در آن زمان‌ها ، کلاه برای مرد همانند چادر برای زن بود . هیچ کس بدون کلاه در انظار ظاهر نمی‌گردید و اگر کسی استطاعت خریدن کلاه نداشت . سر خود را با دستمال و شال و مانند آنها می‌پوشانید لزوم کلاه بر سر داشتن به حدی بود که شب‌ها مردها عرق چین به سر می‌گذاشتند و می‌خوابیدند و روزها در داخل کلاه عرق چینی داشتند .چون اکثر کلاه‌ها قبل از مد شدن کلاه مقوایی ، از نمد ساخته می‌شدند لذا نمد مالی یکی از پیشینه‌های مهم بود . برای ساخت و مالیدن نمد در مغازه‌های مربوط به این کار در وسط مغازه‌ها محل بر آمده ای بود که سینی بزرگ توگردی روی اجاق جاسازی شده بود که همواره مقداری آب صابون از وسط آن بخار می‌کرد و کارگران در حال نشسته در دو طرف نمدها را می‌مالیدند و تبدیل به کلاه می‌کردند .سرپوش ها: شامل کلاه نمدی که کلاه لبه کوتاهی شبیه عرقچین است. کلاه حسن بیگی که لبه ای بلندتر دارد، کلاه نیمچه بختیاری، کلاه فراشی، کلاه بختیاری که قسمت بالای آن پهن و هر چه به دهانه می‌رسید جمع می‌شد، کلاه تخم مرغی که شبیه نصف تخم مرغ بود، کلاه پوستی، کلاه مقوایی، کلاه پهلوی، شال.

تن پوش ها: شامل پیراهن، شلوار، قوای مراد بیگی، قوای معمولی، سرداری، پستک.

لباس زنان

پوشاک زنان در دوره قاجاریه به شیوه دوره زندیه بود. در این دوره اغلب برای روبند پارچه سفید انتخاب می‌شد که بلندی آن در بیشتر مواقع تا زانو نیز می‌رسید. روی روبندو در جلوی چشم‌ها تکه‌های توری تعبیه می‌شود. پاپوش زنانه در دوره قاجاریه با دوره‌های قبل فرقی نداشت و عموماً نعلین و ساغری نوک برگشته استفاده می‌شد. طرح گالشی، کفش نرم پاشنه و خط دور کفش، معرف اندازه آن بود. سه خط کوچکترین و هفت خط بزرگترین شماره کفش به شمار می‌رفت. از کفش‌های فرنگی دوز زنانه نیز باید یاد کرد. پیراهن بانوان معمولاً از ململ سفید بود. ارخالق‌ها گاه تا ران نیز می‌رسید. این دامن را پرچین تهیه می‌کردند و آن را شلیته می‌نامیدند. نوعی دامن شلواری هم «تنبان» نامیده می‌شد. تنبان شبیه شلیته بود با این تفاوت که مانند شلیته وسط آن باز نبوده و از وسط دو قسمت جلو و عقب به هم دوخته می‌شد.

سرپوش: برای سرپوش نیز چهار قد توری به شکل چهارگوش بریده می‌شد. آنگاه به شکل مثلث آنها را تا می‌کردند و طوری آن را به سر می‌انداختند که زاویه قایم در پشت سر و دو گوشه دیگر بر روی سینه‌ها و در زیر گلو به هم می‌رسید و به وسیله گره زدن و یا سنجاق آن را بر سر محکم می‌کردند.

لباس زنان تهران قدیم عبارت بود از پیراهن کوتاه و ارخالقی از آن کوتاهتر برای پوشاندن بالاتنه به کار می‌رفت و نیز زیر جامه ای که تا پشت قدم‌ها را می‌پوشانید .

در زمستان گنجه ای هم برای حفظ از سرما بر آن اضافه می‌شد . سرپوش زن‌ها چادرقدی بود که سر و موی یافته بلند آن‌ها را از نظر می‌پوشاند . آن‌ها وقتی می‌خواستند از خانه بیرون بروند . چاقچوری که زیر جامه در آن بگنجد به پا و چادر سیاهی بر سر و روبنده ای از پارچه سفید با قلابه جواهر که از پست سر آنها می‌درخشید ، به صورت می‌زدند .

چادرچاقچور

جنس چادر خانم‌ها از دیبا و پارچه پشمی بود . زن‌های فقیر پارچه دیبا و خانم‌های اشرافی پارچه‌ی پشمی به کار می‌بردند . پیرزن‌ها دور کمر چادر را نوار می‌گذاشتند و این نوار را به گردن خود می‌انداختند و زن‌های جوان برای آن کمر می‌دوختند .

چاقچور شلوار بلندی بود که لیفه داشت و در قسمت مچ پاچین داشت.