کلیسای وانک اصفهان(فرستاده شده از:احسان)

این تصاویر و مطالب درباره ی کلیسای وانک اصفهان فرستاده ی آقا احسان است.

مگر می‌شود به اصفهان رفت و به «محله جلفا» سری نزد. اینکه محله جلفا و آثار تاریخی ماندگار آن چه زمانی و به چه دلیل ساخته شدند، برمی‌گردد به مهاجرت برخی از ارامنه به اصفهان که در زمان صفویه اتفاق افتاد. در سال 1012 ق (1603 م) شاه عباس اول تعدادی از ساکنان «ارمنستان» را به ایران کوچ داد و بخش عمده‌ای از آنان را در اصفهان و فریدن اسکان داد. وی از املاک خاصه خود، حاشیه جنوب غرب زاینده رود را برای ساختن «محله جلفا» اختصاص داد، که البته گروهی از ارامنه هم در محلاتی چون شمس آباد (خیابان شیخ بهایی امروز)؛ اطراف قلعه طبرک و تخت قراچه (حوالی خیابان بهشتی امروز) ساکن شدند.

در زمان شاه عباس دوم ارمنیان پراکنده در شهر نیز به جلفا کوچانده شدند و محله‌های دیگر جلفا چون تبریزی‌ها و ایروانی‌ها را ساختند. به همین دلیل تعدادی کلیسا و منازل قدیمی از دوران صفویه در این محل باقی مانده است و البته در کنار آن هنوز خیلی از ارامنه در این مناطق سکونت دارند. در میان کلیساها برخی مشهورتر از بقیه هستند، همچون کلیسای وانک، بیت اللحم و کلیسای مریم. از 24 کلیسای ساخته شده توسط ارامنه، 13 کلیسا به جا مانده که در محلات گوناگون جلفا پراکنده و هر کدام نسبت به جمعیت آن زمان محله، کوچک یا بزرگ می‌باشند.

از زیباترین و شاید مشهورترین آن‌ها، کلیسای وانک است که به نام‌های «سن سور» و «آمنا پرکیچ» یعنی نجات دهنده همگان نیز شهرت دارد. وانک در زبان ارمنی معنی کلیسای اعظم می‌دهد. این کلیسا مرکز تربیت کشیش و خلیفه بوده و به اصطلاح امروزی «حوزه علمیه نصاری» محسوب می‌شود. همچنین کانون ارتباط ارمنیان اصفهان با جهان ارامنه است و حتی نیز ذکر شده که محل حکومت قوم ارمنی بر ارامنه ساکن شبه قاره هند، جاوه و دیگر نقاط جهان، کلیسای وانک اصفهان بوده است. روایت است که در سال‌های اول ورود ارامنه به اصفهان، «شاه عباس کبیر» از ریش سفیدان آنان سؤال کرد که از وی چه می‌خواهند؟ و ارامنه در جواب گفتند: که در «جلفای ارمنستان» کلیسای باشکوه و بزرگ داشته‌اند و حال که جلای وطن کرده‌اند، همیشه به یاد آن هستند. پس شاه عباس کبیر دستور داد که کلیسایی شبیه آن کلیسا بسازند و بدین ترتیب کلیسایی کوچک در محل کلیسای وانک امروزی ساخته شد (علت کوچکی کلیسا نبود سرمایه کافی در آن زمان بود).

با گذشت حدود پنجاه سال از ساخت آن کلیسای کوچک، کلیسای ساخته شده رو به تخریب رفت، لذا در سال 1065 ق (1655 م) به دستور شاه عباس دوم و تشویق خلیفه وقت (داوید اول)، با صرف هزینه‌ای گزاف و صرف مدت 9 سال، کلیسای جدید در همان محل ساخته شد؛ کتیبه سردر کلیسا در جانب غربی با خط ارمنی طلایی بر زمینه کاشی خشت لاجوردی، گویای این اتفاق است. کتیبه‌های بی شماری بر روی کاشی بالای سردر غربی، دو طرف جرزهای درِ شمالی، زیر طاق محراب، پنجره‌های جنوبی و … وجود دارند که به خط ارمنی طلایی بر زمینه لاجوردی بوده و از افراد کمک کننده در ساخت کلیسا با اعضای خانواده‌شان نام برده و برای آنان طلب خوشبختی کرده است.

38 سال پس از ساختن کلیسای جدید یعنی در سال 1113 ق (1701 م)، برج ناقوس آن در زمان سلطنت شاه سلطان حسین صفوی به خرج «آقا هوانجان جمالیان» بنا شد که یادبود آنان بر کاشی به خط ارمنی نوشته شده است. برج ناقوس چندان مرتفع نیست و بر چهار ستون سنگی گردیکپارچه استوار است. کلیسای حاضر دارای دو دروازه بود یکی در ضلع غربی با در آهنی که رفت و آمد عموم از آن صورت می‌گرفت و دو راه به سمت شمال و جنوب کلیسا داشت، راه شمالی به باغچه تاکستان می‌رسید که آسیابی در آن قرار داشته و به نام «حیاط آسیاب» خوانده می‌شد. دیگری راه جنوبی که به سالن کلیسا منتهی می‌شد و در بالای در آن دو سنگ صلیبی وجود داشت که روی آن‌ها کتیبه‌هایی نقش شده بود؛ درِ ضلع جنوبی برای آوردن آذوقه و رفت و آمد راهبان و کشیشان مورد استفاده بود. در کنار در شمالی نیز بالاخانه‌ای وجود دارد که اقامتگاه جانشین خلیفه بوده و بر دور تا دور آن نیز کتیبه‌ای نقش شده است و در شمت جنوب غرب کلیسا نیز اتاق اسقف نشین واقع است. سمت شمالی مقابل در کلیسا نیز ساختمان خلیفه قرار دارد که بر سردر آن نقاشی ملاقات حضرت «گریگور منور» با یکی از قدیسین است و در دالان کنار دیوار کلیسا سه قبر پیشوایان مذهبی قرار دارد و ازاره‌های کلیسا با کاشی‌های خشت هفت رنگ آراسته شده است. محراب اصلی (جهت آن همیشه به سمت مشرق) کلیسای وانک در مقایسه با کلیساهای دیگر کوچک تر است و تصویر محراب، قیام حضرت مسیح (ع) است که تاریخ 1069 ق (1660 م) را دارد و متأثر از نقاشی رنگ و روغن ایتالیایی است. محراب دارای طاق قوسی و زیرزمینی است که در آن دو پیشوای بزرگ مذهبی یعنی «خلیفه خاچاتور» بنیان‌گذار چاپخانه کلیسا و دیگر «خلیفه داوید» تجدید کننده بنای کلیسا دفن شده‌اند. اطراف محراب با کاشی تزئین شده و تمام دیوارهای کلیسا از داخل با تصاویر مذهبی و تزئینات گل بوته و طلاکاری آذین شده است.اگر به دنبال دستبند هستید. چیزی برای هر ظاهری وجود دارد، از در آغوش گرفتن بدن گرفته تا ساختارمند، از سرآستین تا زنجیر chain bracelet و سرآستین

دور تا دور گنبد هشت پنجره و در فاصله میان آن‌ها تصویر آفرینش آدم و حوا و رانده شده آنان از بهشت و مابقی ماجرا نقش بسته است. در محل عوام کلیسا نیز تصاویری از روز رستاخیز ترسیم شده است و در محل سرودخوان کلیسا تصاویر مربوط به حضرت مسیح علیه‌السلام از بشارت تولد وی به حضرت مریم تا معراج وی نقاشی شده است. در جایی دیگر نیز تصاویر بخشی از زندگی پیامبرانی چون نوح، ابراهیم، یوسف، لوط، موسی، داوود و … ترسیم شده است که در کل در این قسمت بالغ بر 60 تصویر کوچک وجود دارد. بر اساس کتیبه‌ای موجود در کلیسا (چهار کتیبه در جبهه جنوبی)، بانی نقاشی‌های کلیسا «خواجه آودیک» بوده و استادانی چون «استاد میناس» (استاد رضا عباسی نقاش مشهور صفوی)، «خلیفه هوانس» و «کشیش استپانوس» در این کار یاریگر وی بوده‌اند. نقاشی‌های کلیسای وانک از تلفیقی از مینیاتور ایرانی، هنر ارمنی و سبک هنری بیزانس بهره گرفته و ترکیب این سه سبک هنری زیبایی بی نظیری به این مکان بخشیده است.

سنگاب موجود در کلیسا نیز بر طبق کتیبه اطرافش یادگار خواجه آودیک است. در وسط حیاط غربی کلیسای وانک بنایی قرار دارد که آن را «مادور» یا نمازخانه می‌نامند و موسوم به «هریشتاگابت» یعنی فرشتگان بزرگ میکائیل و جبرئیل می‌باشند و در سال 1114 ق (1702 م) ساخته شده است. تعمیرات دیگری در کلیسا در سال‌های بعد صورت گرفت؛ برای نمونه در سال 1263 ق (1854 م) کف آن سنگفرش شد و در 1265 ق (1856 م) آجرهای کهنه آن تعویض شدند و در سال بعد تصاویر داخل کلیسا نیز غبارروبی شدند.

ساختمان موزه و کتابخانه در قرن اخیر ساخته شده است. در کتابخانه آن بالغ بر 250 جلد کتاب خطی قدیمی وجود دارد که از قدیمی‌ترین آن‌ها انجیل نوشته شده بر پوست به تاریخ 1036 م است. این کتابخانه بیش از 25 هزار جلد کتاب از انتشارات مختلف دارد. موزه کلیسا نیز ساختمانی با چند سالن است که در سال 1322 ق (1905 م) بنا شد و دارای تابلوهای نقاشی است که از سوی کشورهای اروپایی به کلیسای وانک تقدیم شده است. از جمله اشیاء قدیم موزه، نخستین کتاب چاپ شده در دوره صفویه و چند قطعه از تزئینات نفیس گچ‌بری و طلاکاری کاخ‌های هفت دست و آینه خانه از بناهای دوره شاه عباس دوم است که فقط در این موزه می‌توان آن‌ها را مشاهده کرد. همچنین مجموعه فرامینی که سلاطین ایران بعد از شاه عباس درباره ارامنه جلفا صادر کرده‌اند در یکی از سالن‌های موزه نگهداری می‌شود. البته جا دارد از چاپخانه کلیسا هم نامی برد. این چاپخانه در سال 1035 ق (1636 م) به وسیله «خاچاتور» و همکارانش ساخته شد و برای اولین بار در خاورمیانه در سال 1037 ق (1638 م) کتاب «زبور داوود» را چاپ کرد.

از دیگر تأسیسات کلیسای وانک بنای یادبود شهدای ارامنه سال 1915 م است که به مناسبت شصتمین سالگرد ارامنه‌ای که در جنگ بین‌المللی اول (1918 م – 1914 م) توسط دولت عثمانی کشته شده بودند، در جلو چاپخانه کلیسا و سمت شمال درب ورودی ساخته شد.

ذکر این نکته نیز لازم است که نسخه‌ای از پیمان حضرت محمد (ص) با مسیحیان و ارمنیان در سال چهارم هجری وجود دارد که در این کلیسا نگهداری می‌شود.