گردشگری ایران

مسجد جامع جاجرم

این بنا در داخل شهر جاجرم و در جنوب شرقی تپه ی قلعه (نارین قلعه) واقع است. مسجد جامع جاجرم از نوع مساجد شبستانی است و پلان آن، «ابتدایی ترین سبک مسجدهای چهار ایوانی» را القا می‌کند. ورودی بنا در ضلع شمالی آن واقع است و به یک صحن کوچک با ابعاد ۵ / ۷ ضربدر ۵ / ۷ متر محدود می‌شود. شبستان های مسجد در دو ضلع شرقی و غربی این صحن قرار دارند. جهت صحن، شمالی – جنوبی است و ضلع جنوبی آن از طریق یک ورودی بزرگ و رفیع به فضای گنبدخانه منتهی می‌شود. محراب مسجد با ارتفاع ۲۳۵ سانتیمتر و عمق ۸۵ سانتیمتر در ضلع جنوبی گنبدخانه‌است. دایره ی گنبد این بنا با کمک تکنیک ترمبه زنی اجرا شده‌است. رأس این ترمبه ها به شکل ترکش های خورشیدی و پایین آنها به شکل لوزی های منظم و ذوزنقه هایی است که اضلاع پایین آنها بر روی پایه ی ترمبه استوار است. 

داخل گنبد به شکل نیم کاسه ی ساده ای است که مرکز آن به یک ستاره ی ۲۴ پر، که به طور برجسته کار شده مزین است.فضای شبستان به وسیله ی طاق و تویزه پوشش یافته‌است. در پشت دیوار شرقی شبستان ضلع شرقی، یک فضای الحاقی اضافه شده که بیشتر در زمستان ها از آن استفاده می شود. این مسجد کوچک فاقد عناصری چون ایوان رفیع و مناره‌است و در مجموع نمای بیرونی آن فاقد تزیینات بوده و به استثنای سه عدد کاشی که بر پیشانی ایوان جنوبی جای دارد، قسمت عمده ی تزیینات را باید در گنبد خانه جستجو کرد. در این قسمت می‌توان از «تزیینات گچبری… ترمبه ها، لچکی ها و کاربندی زیر گنبد نام برد.»«مصالح بنا کلاً سنگ، ملاط گچ، اندود کاهگل و گچ است که به طور حتم در اصل تزییناتی از کاشی نیز داشته‌است…».

تاریخ بنای مسجد جامع جاجرم

سبک معماری اجرا شده در این مسجد بسیار ساده و ابتدایی به نظر می رسد. همچنین کوچک بودن ابعاد مسجد نیزاین بنا را در نگاه اول حقیر جلوه می دهد. با این حال پلان آن از نوع ابتدایی ترین سبک مساجد چهار ایوانی اما «در مقام مقایسه با مساجدی نظیر مسجد جامع فهرج سبک تکامل یافته تری را نشان می دهد… و با استناد به معماری موجود و اجرای قوس ها و دهانه ها و ابعاد آنها (احتمالاً) به قرن چهارم یا پنجم هجری تعلق دارد و در عداد یکی از ارزنده ترین آثار مذهبی به شمار می آید.»  مؤلف مطلع الشمس کتیبه ی کاشی های موجود در بنا را چنین توصیف کرده‌است: «بالای این صفه که کتیبه ی مقصوره‌است سه آجر کاشی نصب شده در روی یک آجر سبز که دو ثلث آن شکسته، نوشته شده‌است: «توکلت» و در یک طرف «علی الله». در یک طرف و فی‌مابین صورتی شبیه به (مجمر) آویخته شده و با خط سیاهی است و در گوشه ی دیگر آجر نوشته‌است «خدای بر آن بنده مسلمان» و زیر این عبارت «در کار» و زیر آن «بر عشر معروف» و زیر آن، «دهه ی محرم سنه» پایین تر از آن «تقبل الله منه». در آجر کاشی وسط با خط جلی برجسته لفظ «یا احد» نوشته شده‌است. دربالای آجر سبز دیگر «لااله الا الله محمد رسول الله» و در زیر: سوره ی فاتحة الکتاب، بعد از آن سوره توحید و در زیر «بتاریخ بیستم ماه سنه ی سبع و سبعین». بعد از «سبع و سبعین» کلمه ی لا یقرا که ظن قریب به یقین «خمسمائه» بوده و به نظر می رسد، در یک طرف طول آجر نیز نوشته شده‌است. (ان الدین عند الله الاسلام) و در طرف دیگر (شهد الله انه لا اله الا هو و الملائکة و اولوا العلم قائما بالقسط). این آجرها را از محل دیگر به اینجا آورده و نصب کرده اند. حالا آن محل خارج از مسجد بوده یا داخل الله اعلم…».

در حال حاضر کتیبه ی کاشی های ایوان جنوبی، آسیب دیده و کلمه ی «خمسمائه» از بین رفته‌است. در گزارش هیأت بررسی و شناسایی آثار و بناهای تاریخ خراسان درباره ی کتیبه های دیگر این بنا چنین آمده‌است: «… به گفته ی چند ریش سفید، کاشی دیگری در این مسجد وجود داشته که اشعاری بر آن نوشته شده بود و حاکی از تعمیرات بنا بوده‌است و این مطالب از زبان آن هاست: توفیق ز حضرت واحد شد درویش علی، ساعی این مسجد شد تاریخ طلب نمودم از پیر خرد گفتا ز غنچه ه ساقط شد» ماده تاریخ درج شده در بیت دوم، یعنی «غنج»، برابر است با ۱۰۳۴ که در این سال تعمیراتی در بنا انجام شده‌است.

احتمالاً در نمای ایوان جنوبی مسجد کاشی هایی وجود داشته که تاریخ احداث آن را نشان می داده‌است و بعدها از بین رفته اند. سه کاشی کنونی نیز در تعمیرات بعدی به گونه ای نامأنوس جایگزین آنها شده اند. این کاشی ها، که اعتماد السلطنه نیز شرح مبسوطی از آنها ارائه داده‌است، از لحاظ تکنیک ساخت و رنگ لعاب با کاشی‌هایی که زمانی در دورن مقبره ی علی بن مهزیار قرار داشته اند قابل مقایسه هستند. (این کاشی‌ها در اواخر دوران قاجاریه به مقبره ی «بش قارداش» در شش کیلومتری جنوب بجنورد منتقل شده اند. و در حال حاضر در گنجینه ی هنرهای اسلامی تهران نگهداری می شوند). بنابراین تاریخ مذکور در این کاشی ها (۵۷۷ ه) به زمان ساخت بنا ارتباطی ندارد.

آدرس:واقع در استان خراسان شمالی و شهر جاجرم

دیدگاه‌ها

2 پاسخ به “مسجد جامع جاجرم”

  1. نامجو _بوستان نیم‌رخ
    نامجو _بوستان

    چه مسجد جامعی هستشا.این عکس اولی آدم رو یاد فیلم امام علی میندازه.

    1. مرادی نیم‌رخ
      مرادی

      بله،مسجد جامع خاص و قشنگی هستش و با رنگ و بوی خاص خودش…
      حتما شما هم یکی از بازیگران این فیلم بودید….

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *