تیرک سری از جمله آئین های سنتی در مازندران است که در گذشته همزمان با سقف گذاری ساختمان های مسکونی و اماکن مذهبی چون مساجد، تکایا و حسینیه ها با مشارکت مردم و خیران برگزارمی شد؛ آئینی که اکنون تنها ردی از آن درمناطق دور افتاده و ییلاقی استان باقی مانده است.
تیرک سری همان برپا کردن ستون و یا تیرک برفراز ساختمان های دارای شیروانی برای نصب پوشش بناست و اولین چوبی را که برای پوشش سقف نصب می شود، تیرک یا همان ستون اصلی گویند که برای پوشش آن از چوب هایی به ابعاد دو الی سه متر و به تعداد پنج الی 10 عدد استفاده می شود که به آن ” پَل وِر : palver ” می گویند.
در گذشته به خاطر نبود فناوری هایی مانند بالابر، تیرک ساختمان ها باید با کمک چند نفر در جای خودش قرار می گرفت و لازمهء این کار، همکاری مردان محله یا روستا در این کار بود که دست به دست هم دادند و ‘یا علی’ گویان تیرک و پل ورها را بر روی سقف قرار می دادند.
با ورود آهن به ساخت و سازها و به دنبال آن تحول شگرفی که در فناورهای ساخت و ساز ایجاد شد ، دیگر تیرک ها حتی چوبی با بالابر در جای خودش قرار می گیرد و اندک رد بر جای مانده از رسم تیرک سری نیز در حال از بین رفتن است.
– همیاری همراه با شادی
بسیاری از آئین های سنتی در مازندران مانند تیرک سری در ساخت بنا، کایر بری در برداشت. محصولات کشاورزی و خرمن سری بر محور همیاری بنا شده است و برپایی جشن و پذیرایی های دورهمی نیز برای تحکیم این آئین ها بوده است.
مازندرانی ها از هر فرصتی برای ایجاد شادی و شعف بهره می برند و در کنار جشن ها، مراسم های مختلفی به خصوص در روستاها برگزار می شود که زمینه شادی بستگان را به همراه دارد و یکی از این مراسم ها « تیرک سری » است که از دوران های قدیم این سنت نسل به نسل تا به امروز رسیده است.
هر چند این رسم در سال های اخیر به خاطر ساختمان سازی جدید و استفاده از آهن در سقف در بخش عمده ای از استان مازندران فراموش شده، ولی در مناطق جنوبی شهرستان بابل، مناطق بابلکنار و بندپی شرق و غرب هنوز برقرار است.
در این آئین سنتی که با دعوت عمومی همراه است، مدعوین ضمن پذیرایی و صرف غذاها و میوه های محلی و شربت و شیرینی از سوی صاحب خانه و یا متولیان اماکن مذهبی، با دادن هدایا و کمک های نقدی و غیرنقدی، در ثواب ساخت سرپناه و منزل مسکونی به خصوص در ساخت مساجد، حسینیه ها و تکایا شرکت می کنند و صاحب خانه، متولیان و دست اندرکاران امور هم به پاس اقدامات خداپسندانه، در حق اهالی و خیران نیک اندیش دعای خیر می کنند.
– درست کردن مجمعه در تیرک سری
در هنگام ساخت خانه ها بعد از سرسازی خانه ( سقف ) به صاحب خانه اطلاع می دادند ومراسم می گرفتند. مراسم این گونه بود که یکی از نزدیکان اعم از خواهر، زن داداش، مادر و یا اعضای فامیل با درست کردن مجمه (سینی بزرگ) که در آن انواع شیرینی ها و خوردنی های محلی مانند بادونه، کوماج و میوه قرار داشت به همراه چند جفت جوراب مردانه برای کارگرانی که در تیرک سری کمک کردند، برای صاحب خانه می آوردند و برپا شدن سقف ساختمان را تبریک می گفتند.
عبارات مشخصی برای تبریک گفتن در این گونه مواقع وجود داشت مانند؛ ‘ انشاء الله دخترت را عروس کنی ‘ ، ‘ انشاالله پسرت را داماد کنی ‘ ، ‘ انشاالله با تن خوش به خانه بروی ‘ ، ‘ انشاالله به کربلا و مکه مشرف بشی ‘ و عباراتی از این قبیل.
در آئین تیرک سری برای ورود به خانه جدید در حال ساخت همه شادی می کردند، یک نفر در جلو قرار می گرفت و ساز می زد و بقیه افراد فامیل با کف زدن پشت آن حرکت می کردند و وارد خانه جدید می شدند. اگر کسی مراسم را برای خانواده ای که خانه نو ساخته بود با بی توجهی نادیده گرفته بود، آن صاحب خانه ناراحت می شد.
معمولا مراسم تیرک سری برای نوعروس و داماد که تازه خانه دار شدند جلوه بیشتری داشت. مراسم تیرک سری مساجد و تکایا از سوی کل اهالی محل انجام می شد و غالبا هدایای تیرک سری را خانم های روستا اهداء می کردند.
– کاربرد صنایع چوب در مازندران با پوشش جنگلی
از گذشته های بسیار دور مازندران به دلیل داشتن جنگل های انبوه، صنعت چوب در این منطقه بسیار حائز اهمیت بود و صنایع دستی چوبی در ان بسیار رواج داشت. ساختار ساختمان های روستایی و شهری مازندران در گذشته، با حجم زیادی از مصالح چوبی بوده است و به دلیل بارندگی شدید سقف این ساختمان ها شیروانی بوده که فرار آب و بارش باران به سمت زمین آسان تر شود. به خاطر همین باران های شدید در گذشته ، ارتفاع تیرک ها را بلند تر می گرفتند ، یعنی از یک و نیم متر بیشتر تا گریز آب از روی سقف براحتی انجام شود.
مردم بومی مازندران پس از ساختن دیوارها از چوب و گل ، معمولا از چوب درخت آزاد یا ‘ازار’ جهت پل ور ریزی و برای مشخص کردن ارتفاع سقف از چوب های عمودی به نام تیرک استفاده می کردند. در مرحله نصب تیرک ، نجارها با به کار بردن اصطلاحاتی از قبیل ‘ تیرک نمی ایستد ‘ یا ‘ میخ فرو نمی رود ‘ از صاحب خانه طلب شیرینی می کردند و چون این مرحله آخرین مراحل ساخت اسکلت بود ، صاحب خانه به میمنت خانه دار شدن و به دور ماندن از چشم زخم ها ، گوسفندی را قربانی و بین فقرا خیرات می کرد. در همین راستا بستگان نزدیک برای عرض شاد باش به صاحب خانه با هدایایی که به نجار می دادند از قبیل پول، شیرینی و لباس، خوشحالی خود را نسبت به خانه دار شدن طرف مقابل اعلام می کردند.
– مژده خانه دار شدن با ‘ دوسرکتن ‘ و ‘ للـه وا ‘
در همین راستا صاحب خانه جشن کوچکی هم برپا می کرد و با مراسم مولودی خوانی و اجرای موسیقی محلی با سازهای بومی ‘ دو سرکتن ‘ و ‘ للوا ‘ مژده خانه دار شدن خود را به دیگران اعلام می کرد. در خانه های روستایی جهت زیبایی زیر سقف تیرک ها را به صورت پلکانی در نمای بیرونی ساختمان می ریختند و به آن ‘شیر سر’ اطلاق می شد. در مناطق شهری ساختمان ها به صورت یک یا دو طبقه بود که معمولا کف سازی و سقف سازی آن با تیرک های پلور و تخته کوبی اجرا می شد و درون شیروانی را که در واقع نقطه بعد از تخته ها و تیرک ها بود ، ‘ نی اندود ‘ می کردند و روی آن سفال می گذاشتند. اما در مناطق روستایی بعد ازحلا (تخته نازک) ریزی ، سقف را با تخته های کوتاه که روی هم قرار می گرفت ، در مقابل نفوذ آب محکم می کردند که در اصطلاح به این سقف ‘ لَت یا لَته پوش’ می گفتند.
در روستاها خانواده هایی که از قشر ضعیف تر بودند برای منزل، طویله و انبارها از کاه برای پوشش سقف استفاده می کردند که در اصطلاح محلی به این دسته از بناها ‘ کمل به سر ‘ می گفتند.
منابع:
www.bandpay.ir
گزارش از زینب حبیب پور گودرزی
منابع : خبرگزاری ایرنا
مصاحبه با آقای عزیزالله طاهری نژاد و اسفندیار صادقی از اهالی روستای لدار بندپی شرقی و بابکنار
مصاحبه با آقای علی جهانیان، کارشناس هنرهای سنتی اداره میراث فرهنگی بابل
عکسهای این گزارش برگرفته از گزارش های تصویری جشن مارمه در تاریخ 20 اسفند 1394 در روستای فیروزجاه است. دبیر برگزاری جشن : گروه فرهنگی سایت بندپی
دیدگاهتان را بنویسید